Wat is vasculaire pijn?

Vasculaire pijn is pijn die centraal staat in een diverse groep van aandoeningen die allemaal gepaard gaan met een tekort aan bloedtoevoer naar (met name) de ledematen. De aanvoer van het bloed wordt verzorgd door slagaders, de afvoer van het bloed door aders. Als er een afwijking is in de slagaders, zal er in een gedeelte van het lichaam zuurstofgebrek (ischemie) optreden. Dit is vaak zeer pijnlijk, omdat het lichaam een signaal geeft dat er iets ernstigs aan de hand is (namelijk zuurstofgebrek). Vasculaire pijn wordt ook wel ischemische pijn genoemd.
Ischemische pijn kan een chronisch karakter hebben, echter spreken we van kritisch ischemische pijn wanneer er ook in rust pijn optreedt of wanneer het (huid)weefsel al schade heeft ondervonden van het zuurstoftekort. Denk hierbij aan niet of slecht genezende zweren (ulcera) of in ernstigere gevallen necrose/gangreen.
Grofweg zijn de oorzaken van vasculaire pijn opgedeeld in ischemisch vaatlijden en het Syndroom van Raynaud. Het syndroom van Raynaud valt dan ook weer op te delen in een primaire en secundaire vorm. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen bovenstaande oorzaken van vasculaire/ischemische pijn zodat er ook gerichter oorzakelijk behandeld kan worden.
Doorgaans zal een patiënt doorverwezen worden naar de vaatchirurg of vasculair geneeskundige voor verder onderzoek van de bloedvaten. Als er ondanks chirurgische behandeling pijn blijft bestaan of als er geen behandeling mogelijk is, zal een patiënt worden doorverwezen voor pijnbestrijding.

Symptomen

Bij ischemisch vaatlijden, zullen afhankelijk van de ernst van de vernauwing van de slagaders verschillende symptomen optreden.
In het begin ervaren patiënten pijn en vermoeidheid, stijfheid, krampen en koudegevoel ter hoogte van de ledematen. Deze gevoelens ontstaan bij lopen en verdwijnen bij stilstaan.
Als de bloedvaten ernstiger vernauwd zijn, is er pijn in rust of nachtelijke pijn (die afneemt neemt bij het been laten afhangen) met gevoelsstoornissen in de voeten/benen. Daarnaast kunnen er wonden ontstaan als gevolg van de slechte doorbloeding, die niet goed genezen en afwijkingen in de huid of nagels (kritieke ischemie). Tevens kan er een verkleuring zijn van de huid (blauw of wit). De klachten beginnen in de tenen/voeten, die bij verdere aantasting van de bloedvaten kunnen uitbreiden naar het onderbeen of zelfs het bovenbeen.
Over het algemeen ontwikkelen deze klachten zich over een beloop van een aantal maanden tot jaren. Soms kan een slagader ineens dicht zitten en ontstaan bovenstaande klachten in een zeer rap tempo: hevige rust pijn, gevoelsstoornissen, spierzwakte en bleekheid van voet/been.
Een patiënt zal door de pijn beperkingen ervaren in zijn dagelijkse bezigheden en loopafstand. Bij kritieke ischemie kan de nachtrust ernstig verstoord zijn, omdat patiënten soms enkel nog in een stoel kunnen slapen.
Het Syndroom van Raynaud kan worden onderverdeeld in een primaire en secundaire vorm, afhankelijk van welke vorm treedt een ander klachtenpatroon op. De primaire vorm (op zichzelf staande aandoening) heeft vaak een heel mild beloop en komt relatief vaak voor. Bij de secundaire vorm, wat wil zeggen dat de Raynaud een teken is van een onderliggende aandoening, kunnen de bloedvatafwijkingen en bijbehorende symptomen ernstiger zijn. Tevens kunnen bij de secundaire vorm van Raynaud, er nog symptomen optreden passend Over het algemeen hebben deze patiënten pijn ter hoogte van de uiteinden van de ledematen (vingers/tenen), welke vaak gepaard gaat met een witte verkleuring. In een later stadium gaat dit over naar een blauwe verkleuring en uiteindelijk ontstaan wondjes. Bij de secundaire vorm zijn er vaak verwijde bloedvaten in het nagelbed te zien en bij de primaire vorm niet.
Vasculaire pijn wordt als een gemengde pijnvorm beschouwd. Door het zuurstoftekort gaan de pijnreceptoren van het perifere weefsel (nociceptoren) veel signalen afgeven. Echter zullen ook de zenuwuiteinden zuurstoftekort ondervinden en zorgen voor zenuwpijnen (neuropatische pijn).

Oorzaken

De meest voorkomende oorzaak van ischemisch vaatlijden is het verstopt raken van de slagader als gevolg van aderverkalking. Aderverkalking ontstaat als er vetachtige stoffen in de wanden van de slagaders terecht komen. Doordat er steeds meer vetcellen terecht komen in de vaatwand, kan er in de loop der jaren een vernauwing ontstaan of zelfs een algehele afsluiting van het bloedvat. Aderverkalking is een ouderdomsproces en komt bij bijna iedereen voor.
Andere minder vaak voorkomende oorzaken zijn een bloedstolsels (trombose) of druk van buiten het bloedvat door bijvoorbeeld een tumor of vergrote lymfeklieren. Bij een bloedstolsel kan een bloedvat ineens worden afgesloten, wat de symptomen van een acute ischemie tot gevolg heeft. Het beloop van het ontstaan van aderverkalking kan gunstig worden beïnvloed door het voorkomen/behandelen van onderstaande risicofactoren.
De primaire vorm van Raynaud heeft geen duidelijk onderliggende oorzaak en heeft vaak een mild beloop. Wel is aangetoond dat de “normale” vernauwing van bloedvaten bij koude wordt versterkt.
De secundaire vorm van Raynaud heeft altijd een onderliggende oorzaak, zoals bindweefselziekten, auto-immuun of reumatische aandoeningen, perifere vaataandoeningen (Syndroom van Buerger, trombangitis obliterans), bepaalde chemotherapeutica of een kwaadaardige aandoening.

Risicofactoren

Ischemisch vaatlijden komt voornamelijk voor bij patiënten ouder dan 55 jaar (ongeveer 7% op 55-jarige leeftijd en boven de 85 jaar 56%). Naast leeftijd zijn er andere risicofactoren voor het krijgen van aderverkalking, zoals:

  • roken
  • suikerziekte
  • een hoge bloeddruk
  • genetische factoren
  • vaatvernauwende medicatie
  • alcoholgebruik
  • onvoldoende lichaamsbeweging
  • overgewicht
  • een vet voedingspatroon


Duidelijke risicofactoren voor de primaire vorm van Raynaud zijn niet te benoemen. Risicofactoren voor de secundaire vorm zijn deze van de onderliggende aandoening. Zo is bijvoorbeeld het Syndroom van Buerger sterk geassocieerd met roken.

Diagnose

Er wordt lichamelijk onderzoek gedaan, waarbij er gelet zal worden op de kleur van de huid, haar- en nagelgroei, wondjes; en zal het gevoel, temperatuur en de slagaderpulsaties beoordeeld worden. Tevens zal er nagekeken worden of er tekenen zijn van vaatlijden in de rest van het lichaam, waarvoor eventueel verwijzing naar een andere specialist nodig is. Daarnaast zal er bij het syndroom van Raynaud nog nagekeken worden of er aanwijzingen zijn voor eventueel onderliggende aandoeningen.
Indien nodig zal er een vaatonderzoek verricht worden, waarbij er contrast in de bloedvaten wordt gespoten en de vernauwing zichtbaar kan worden gemaakt middels röntgendoorlichting. Soms moet er bloed worden afgenomen, waarbij getest wordt op auto-immuunaandoeningen.

Behandeling

De behandeling is over het algemeen gericht op de oorzaak en op de symptomen.

Oorzakelijke behandeling

De oorzakelijke behandeling wordt afhankelijk van de ernst verricht door de huisarts, vasculair geneeskundige of vaatchirurg.
Bij ischemisch vaatlijden en het Syndroom van Raynaud zal men levensstijlaanpassingen adviseren, zoals stoppen met roken, aanpassing voedingspatroon, verminderen alcoholgebruik, looptraining, vermijden van uitlokkende factoren zoals koude. Deze levensstijlaanpassingen kunnen worden ondersteund door een psycholoog. Tevens zal er aandacht worden gegeven aan het voorkomen van wondjes aan de ledematen en de verzorging van wondjes, bijvoorbeeld voetverzorging door een pedicure. Soms is het nodig om vaatverwijdende medicijnen voor te schrijven.
De behandeling van secundaire vorm van Raynaud ligt bij de internist/reumatoloog. Deze zal vaak met medicijnen proberen de onderliggende aandoening proberen te behandelen.

Als er sprake is van ernstig vaatlijden zal de vaatchirurg beoordelen of een operatie nodig is. Zo’n operatie bestaat voornamelijk uit het dotteren van de vernauwde vaten, of het maken van omleidingen om zo het vernauwde vat te passeren. Soms kan door middel van een opblaasbaar ballon de vernauwde vaatwand worden opgerekt, om zo de doorstroming van het bloed te bevorderen. Wanneer het (chronisch) zuurstoftekort heeft geleid tot onomkeerbare schade (bv. necrose), dan zal het necrotische lichaamsdeel geamputeerd moeten worden om zo een ernstige infectie en bloedvergiftiging te voorkomen.
Als alle leefstijlaanpassingen geen effect meer hebben, of de patiënt kan de operatie niet ondergaan, dan wordt uitgeweken naar symptoom-/pijnbestrijding of een interventionele pijnbehandeling.

Pijnbestrijding (symptomen)

Vaak kan de arts (huisarts, vasculaire geneeskundige of vaatchirurg) starten met standaard pijnstillers. Als dit niet voldoende effect heeft, kan het zijn dat een patiënt wordt doorverwezen naar een pijnarts.
Standaard pijnstillers welke kunnen worden gegeven zijn paracetamol en zwakke of sterke opiaten. NSAID’s worden in dit geval vaak niet voorgeschreven vanwege hun andere medische aandoeningen. Eventueel kan medicatie tegen zenuwpijn, zoals amitriptyline of pregabaline, ook worden voorgeschreven.
Bij ischemisch vaatlijden en het Syndroom van Raynaud kan een sympathectomie verricht worden om de pijnklachten te verminderen.

Interventionele behandeling

Deze behandelingen betreft meestal de inoperabele vaatpatiënt met rustpijn en/of ulcera. De behandeling is gericht op pijnvermindering en het genezen van de ulcera waardoor een amputatie kan worden voorkomen. Hiervoor komen 2 methoden in aanmerking:

  • Sympathectomie
    Bij een sympathectomie (zie: Blokkade lumbale sympathische grensstreng) wordt de sympathische grensstreng (een zenuwstreng die bij het ruggenmerg loopt) geblokkeerd. Door het blokkeren van deze zenuwstreng zullen de vaten in de betreffende ledematen zich ontspannen en minder vernauwd raken. Zo poogt men de bloedstroom te verbeteren. Tevens geeft deze zenuwstreng pijnsignalen door naar de hersenen. Het blokkeren van de streng zal derhalve lijden tot een verminderde pijnsensatie. Deze behandeling werkt voor het merendeel van de patiënten, echter is niet altijd succesvol. Echter, om amputatie te voorkomen, wordt deze behandeling steeds vaker toegepast.
  • Ruggenmergstimulatie
    Ruggenmergstimulatie wordt al sinds 1967 gebruikt voor de behandeling van diverse chronische pijnsyndromen. Bij ruggenmergstimulatie (zie: Neuromodulatie) wordt een elektrode dicht tegen het ruggenmerg geplaatst (epidurale ruimte). Door het continu uitzenden van kleine elektrische pulsen zorgt het ervoor dat het pijnsignaal van het ledemaat naar de hersenen verstoord wordt. Derhalve voelt men minder pijn. De werking van ruggenmergstimulatie berust waarschijnlijk nog op meer verschillende werkingsmechanismen die tot op de dag van vandaag nog steeds onderzocht worden. Verschillende studies tonen aan dat ruggenmergstimulatie bij bepaalde patiënten amputaties kan voorkomen; echter kan enkel nog in onderzoeksverband worden toegepast.

De twee bovenstaande behandelingen worden beide uitgevoerd door ervaren pijnspecialisten. Dezelfde specialisten zullen ook beoordelen of de patiënt hiervoor in aanmerking komt.

Preventie

Preventie van ischemische pijn als gevolg van ischemisch vaatlijden en het Syndroom van Raynaud is met name gericht op het hanteren van een gezonde levensstijl.